มุมมองจากลิลิตพระลอ : แรงปรารถนาในกิเลสกาม

มุมมองจากลิลิตพระลอ : แรงปรารถนาในกิเลสกามของพระเพื่อนพระแพงที่สวนทางกับ(จารีต)ประเพณี

วรรณคดีเรื่องลิลิตพระลอ เป็นวรรณคดีอมตะที่อยู่ในใจของผู้รักวรรณคดีมาช้านาน เพราะเป็นเรื่องที่ได้รับยกย่องว่ามีความไพเราะและเป็นสุดยอดของวรรณคดีประเภทลิลิต หลังจากที่ผู้เขียนได้มีโอกาสศึกษาเรื่องลิลิตพระลอนั้นทำให้ผู้เขียนความสงสัยและเกิดข้อกังขาในบุคลิกของตัวละครเอกทั้งสามในเรื่องคือ พระลอ ,พระเพื่อนและพระแพง ว่าพฤติกรรมของตัวละครทั้งสามนั้นขัดต่อระบบจารีตประเพณีหรือไม่

คำว่าจารีตประเพณี หมายถึงประเพณีที่สังคมถือว่า ถ้าผู้ใดฝ่าฝืนหรืองดเว้นไม่กระทำตาม จะเป็นความผิดรุนแรง เพราะอาจมีผลทำให้เกิดความเดือดร้อนมาสู่บุคคล ครอบครัว และชุมชนได้ ทั้งนี้มักเกี่ยวข้องกับศีลธรรม บทบัญญัติ หรือกฏหมาย ที่สังคมให้ความเชื่อถือ และในสมัยโบราณจารีตประเพณีที่สำคัญของหญิงไทยนั้นคือ การรักนวลสงวนตัวและในพุทธศาสนา พระพุทธองค์ตรัสสั่งสอนให้พุทธศาสนิกชนถือศีล ๕ และศีลหนึ่งในห้าข้อนั้นคือ ข้อ กาเมสุมิจฉาจาราเวรมณีสิกขาปะทังสมาธิยามิ แปลเป็นภาษาไทยว่า ห้ามประพฤติผิดในกาม ห้ามผิดลูกผิดเมียเขา และไม่นับถือหรืองมงายในไสยศาสตร์เพราะถือว่าเป็นศาสตร์ที่นำไปสู่ความเสื่อมและเป็นทางที่จะนำไปสู่หายนะ

แต่จากการศึกษาวรรณคดีเรื่องลิลิตพระลอ พบพฤติกรรมของพระเพื่อนพระแพง ที่แสดงถึงความขัดแย้งระหว่างแรงปรารถนาในกามกิเลสของคนกับจารีตประเพณีทางสังคม นางทั้งสองต้องต่อสู้กับอุปสรรคนานัปการ อันได้แก่ จารีตประเพณีที่สอนว่า ผู้หญิงที่ดีนั้นต้องรักนวลสงวนตัว ไม่ยวนยั่วชาย แต่สิ่งที่ทั้งสองนางแสดงออกมานั้นล้วนขัดกันอย่างสิ้นเชิง นางทั้งสองกล้าแสดงออกว่ารักและเชิญชวนผู้ชายก่อน แม้ว่านางทั้งสองจะเป็นโสดก็ไม่สมควร นางได้ปล่อยให้กามจริตเข้าครอบงำทำผิดทั้งที่รู้อยู่ว่าฝ่ายชายเขามีชายาอยู่แล้ว ก็ยังอยากแย่งเขามาโดยไม่รู้สึกละอายแต่อย่างใด หากจะกล่าวกันตามตรงแล้วนางทั้งสองไร้ซึ่งศีลธรรมในข้อที่ ๕ (ห้ามประพฤติผิดในกาม ห้ามผิดลูกผิดเมียเขา) และทั้งสองนางเป็นสตรีด้วยก็ยิ่งไม่ควรที่จะกระทำผิดประเวณี

และที่ร้ายแรงไปกว่านั้น การพึ่งพาอำนาจไสยศาสตร์เพื่อให้สมรัก (ความเชื่อเกี่ยวกับไสยศาสตร์ในสังคมไทย แบ่งเป็นสองประเภทคือไสยศาสตร์ขาว : อยู่บนพื้นฐานของศีลธรรม มีไว้เพื่อป้องกันตัวกับไสยศาสตร์ดำ : เพื่อตอบสนองความต้องการของตนเองโดยไม่คำนึงถึงศีลธรรมจรรยา) ซึ่งเป็นสิ่งที่ต้องห้ามในสังคม ในสามัญชนก็ถือว่าผิด และยิ่งเป็นการทำเสน่ห์กับผู้สูงศักดิ์ หมอทั่วไปยังไม่กล้าทำ เพราะถือเป็นเรื่องสกปรกและเป็นกาลกิณีกับตัวผู้ทำเอง แต่กระนั้นก็ไม่ละความพยายาม ยังสามารถแสะแสวงหาหมอทำเสน่ห์จนได้ (ปู่เจ้าสมิงพราย) แม้การทำเสน่ห์เล่ห์กลให้พระลอลุ่มหลง นางก็ไม่รู้สึกผิดบาปที่ใช้อำนาจคุณไสยเพื่อให้สมปรารถนาในความรัก เพราะนางไม่ได้เป็นคนทำ ผู้ที่รับความชั่วร้ายจัดการหาหมอทำเสน่ห์ให้พระลอหลงก็คือพี่เลี้ยงของนางทั้งสองนั่นเอง ดังนั้นพระเพื่อนพระแพงจึงรู้สึกพ้นจากความอับอายและความผิดบาปทั้งปวง การเป็นศัตรูกันระหว่างสองเมืองก็ทำให้ความรักของนางทั้งสองจะต้องถูกขัดขวางและถูกประณาม แต่หาได้เป็นเช่นนั้นไม่ อุปสรรคดังกล่าวกลับยิ่งกลายเป็นแรงผลักดันที่ทำให้พลังกิเลสที่อยู่ในใจและที่อยู่เหนือความถูกต้องทางศีลธรรมรุนแรงมากขึ้น จารีตของสังคมเป็นกรอบอุดมคติแห่งความประพฤติของมนุษย์ จารีตประเพณีเป็นเครื่องมือในการควบคุมสังคม การกระทำผิดจากมาตรฐานที่สังคมกำหนดอาจถูกลงโทษทั้งทางกฎหมายและประเพณี แต่เมื่อถึงที่สุดแล้วก็มิอาจสกัดกั้นความปรารถนาตามธรรมชาติของมนุษย์ได้

วรรณคดีเรื่องลิลิตพระลอเป็นเพียงเสี้ยวหนึ่งในรสแห่งกามจากวรรณคดีไทย ที่แสดงให้เห็นถึงแรงปรารถนาในกิเลสกามที่สวนทางกับ(จารีต)ประเพณี พระลอ มหาบุรุษผู้หลงใหลในสตรีเพศ และเร่าร้อนในเพลิงแห่งกามราคะ ทั้งที่ตนมีภรรยาครองครองถูกต้องตามประเพณีอยู่แล้ว กับการหลงเสน่ห์เลห์กลของพระเพื่อนและพระแพง สองศรีพี่น้องต่างเมืองที่ผูกสมัครรักใคร่ชายเดียวกัน ขณะร่วมหอเรือนรักเรือนแก้ว เกี้ยวพาราสีตามแบบของคำสมัยปัจจุบันว่า “เซ็กส์หมู่” ปรากฏในสมัยกรุงศรีอยุธยาอย่างที่ปรากฏในเนื้อวรรณกรรมอันทรงคุณค่านั้น หากแต่แรงปรารถนาในกิเลสกามเหล่านั้นถูกถ่ายทอดผ่านความงดงามด้านอักษรอักษร ซึ่งกวีอาศัยองค์ประกอบและกลวิธีการประพันธ์จนเพริศแพร้วเอิบอาบซาบซ่านได้อย่างหมดจด ทุกถ้อยทุกคำ ทุกวลี ล้วนส่อไปให้เกิดจินตนาการ หรือยั่วยุให้เกิดอารมณ์ตามชั้นเชิงของระดับภาษา ความรักของมวลมนุษยชาติเป็นสิ่งที่สวยงาม ทำให้โลกมีความสุขสงบก็จริง แต่หากความรักนั้นไม่เป็นไปตามความถูกต้องของจารีตวัฒนธรรมประเพณีนิยมของสังคมแล้ว ผู้มัวเมาในกามตัณหาที่ประพฤติตัวไม่ถูกต้องตามทำนองคลองธรรมนั้นย่อมอยู่ในวังวนแห่งความทุกข์และย่อมพบกับจุดจบที่แสนจะโหดร้ายดังเช่นสามกษัตริย์ แห่งลิลิตพระลอ

นายประจักษ์ น้อยเหนื่อย : เรียบเรียง